Alaca İlçesinin tarihi M.Ö. 5000 yıllarına kadar uzanmaktadır. Eskiçağ’ da ilçe merkezinin bulunduğu alan, “Etonia” olarak geçmektedir. XIX. ve XX. yy.’ larda Hüseyinova yöre adı yerine, nahiye ve bucak adının tanımlanmasında önceleri bucak olan Alaca, Hüseyinabâd adıyla 1919’da ilçe olmuş, Alaca adı ise 1932’de resmiyet kazanmıştır.
İl merkezine uzaklığı 50km’dir.Yozgat-Çorum , Sungurlu-Tokat karayollarının kesiştiği yerde bulunmaktadır.Kuzeyinde Çorum , güneyinde Yozgat , doğusunda Çekerek , batısında Sungurlu vardır.
Alaca’da turizme açık en önemli tarihi yerler Eskiyapar ve Mahmudiye köyündeki tarihi kalıntılar ile Hitit Dönemi eserleriyle dolu olan Alacahöyük , Kalınkaya ve Pazarlı ören yerleridir. Gerdekkaya mezarı ile Koçhisar Mağarası da turistlerin uğrak yerlerindendir. İlçe merkezinde 1763 yılında Ömer Osman Paşa tarafından yaptırılan Eski Cami ile 1893 yılında Ardahan Göçmeni Şeyh Efendi tarafından ahşap olarak yaptırılan Yeni Cami ve Hüseyin Gazi Türbesi de tarihi değeri olan yapılardır.
Coğrafi Yapısı
İlçe yüzölçümü 1.346 km², rakımı 950 m’dir. Çorum’a 52 km, Yozgat’a 53 km, Sungurlu’ya, 43 km’dir. İlçe yazları sıcak ve kurak, kışları ise soğuk ve yağışlı geçmektedir. Yıllık ortalama yağış miktarı 376 mm.’dir.
Ekonomik ve Sosyal Durum
İlçenin Karadeniz ile Akdeniz’i birbirine bağlayan yol üzerinde kurulmuş olması nedeniyle, ekonomik hayat oldukça canlıdır.
İlçe ekonomisi büyük oranda tarıma dayanmaktadır. Tarım alanları 100.065 hektar olup bunun 20.558 hektarı sulu tarım arazisidir. Belli başlı tarım ürünleri; Buğday, Arpa, Mısır, Nohut, Mercimek, Ayçiçeği, Şekerpancarı, Kurusoğan, Kuru Fasulye, Patates’tir. Az olmakla birlikte bağcılık, sebzecilik ve meyvecilik de yapılmaktadır. 2002 yılı verilerine göre 13.762 adet büyükbaş hayvan, 13.620 adet küçükbaş hayvan mevcuttur.
Son yıllarda sanayiye yönelen tesisler de açılmaktadır. İlçede on adet un fabrikası, bir adet yem fabrikası vardır. Mobilya üretimi yapan imalathaneler mevcuttur. Bu işyerlerinde yaklaşık iki yüz kişi geçimini sağlamaktadır.
İlçe merkezinde içme suyu ve kanalizasyon yeterlidir. Köylerde elektrik, su ve telefon yeterli olup 4 köy dışında tüm köylerde şebeke suyu mevcuttur. Kanalizasyon yoktur. Bütün köylere ulaşım vardır. 31 köyde 136 km. asfalt yol, 59 köyde 298 km. stabilize yol, 36 km. tesviyeli olmak üzere toplam 470 km. köy yolu ağı mevcuttur.
İdari Yapısı ve Nüfus Durumu
2000 Yılı Genel Nüfus Sayımı’nda ilçe merkezi 24.983, belde ve köyler 28.210 olmak üzere toplam 53.193 nüfus mevcuttur. İlçede 94 köy ve üç belde ile İlçe merkezinde yedi, Alacahöyük beldesinde dört, Büyükhırka Beldesi’nde iki, Çopraşık Beldesi’nde de iki mahalle mevcuttur.
Eğitim Kültür ve Sağlık Durumu
İlçede örgün eğitim kurumu olarak bir Genel Lise, bir İmam-Hatip lisesi, bir Çok programlı Lise, bir Anadolu Lisesi, bir Kız Meslek Lisesi, bir Sağlık Meslek Lisesi ve 10’u ilçe merkezinde olmak üzere 19 ilköğretim okulu ve köylerde 32 birleştirilmiş sınıflı ilköğretim okulu vardır. Bu okullarda toplam 9.729 öğrenci vardır.
İlçe Merkezinde 3.000 kişilik stadyum, 500 kişilik kapalı spor salonu ile 50 yataklı Devlet Hastanesi, iki Sağlık Ocağı, Alacahöyük Beldesi, Büyükcamili, Büyükhırka, Sarısüleyman, Sincan ve Tutaş köylerinde birer Sağlık Ocağı bulunmaktadır.
Bayat, tarihi 1400’ lü yıllarına dayanan bir yerleşim birimidir. Cumhuriyet döneminde Çorum İli İskilip İlçesine bağlı Alagöz adında bir nahiye olarak anılırken 1958 yılında İlçe olmuştur.